Οι κύκλοι και αντικύκλοι (corsi e ricorsi) είναι παράξενοι. Είναι γνωστό πως σε ολόκληρη την ιστορία του καπιταλισμού ο ορισμός των «επικίνδυνων τάξεων» ήταν αρκετά ελαστικός. Στην εποχή της παραγωγής οι φτωχοί ήταν οι επικίνδυνοι: τα πλήθη των άφραγκων και περιπλανώμενων εργατών γης και των ακτημόνων χωρικών αναγκάστηκαν να κινηθούν προς τις πόλεις και τα εργοστάσια. Την εποχή των μεγάλων βιομηχανιών, οι εργάτες έγιναν η «επικίνδυνη τάξη»: συγκεντρωμένοι μαζικά στο εργοστάσιο, ασκούσαν πίεση που επηρέαζε όλες τις κοινωνικές σχέσεις, η επικίνδυνη τάξη έπρεπε να σπρωχτεί στο μονοπάτι της φτώχειας, της ανεργίας και του βιομηχανικού εφεδρικού στρατού.
Σήμερα ο φτωχός είναι ο εχθρός για ακόμη μια φορά: στο μεταφορντισμό, ο ευέλικτος εργάτης – μετακινούμενος και επισφαλής, ικανός να παράξει γνωστικό και πνευματικό πλεόνασμα – είναι ο εχθρός, που απειλείται από μεθόδους αποκλεισμού, λες και η φτώχεια δεν ήταν αρκετή. Οι επισφαλείς μεσαίες τάξεις, αποτελούσαν την πνευματική και άυλη εργατική δύναμη υποβαθμισμένη μέσα από την βιομηχανική εργαλειοποίηση και την αποξένωση της αξίας: αυτή είναι η μοίρα της νέας συνθήκης της φτώχειας. Ποτέ όμως ο φτωχός δεν ήταν στη θέση να είναι τόσο παραγωγικός όσο τώρα. Στη κοινωνική εργασία, αφού η εργασία γίνεται συνεργατική, μια στέρεα κοινή πραγμάτωση – και το κοινό αυτό αποτελεί τη θεμελιώδη συνθήκη για τη παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών – η εξαίρεση μοιάζει αδύνατη. Παρά τους μυριάδες μηχανισμούς εξαίρεσης στους οποίους υποβάλετε, ο φτωχός εκφράζει μια τεράστια δύναμη για ζωή και παραγωγή. Αυτό που εξαιρείται μέσω των νομικών και οικονομικών μορφών του κεφαλαίου περιλαμβάνεται παρόλα αυτά στα κυκλώματα της κοινωνικής και βιοπολιτικής παραγωγής. Έτσι ο φτωχός, ο άνεργος, ο άστεγος και ο άμισθος αντιπροσωπεύουν πρώτα από όλα μια αντιφατική κατάσταση: εξαιρούνται από τη γενική κοινωνική συνθήκη που αντιλαμβάνεται την αξία ως ενσωματωμένη στην κοινότητα. Αυτός είναι ο λόγος πίσω από την επικινδυνότητα του φτωχού, η ουσία του να «είναι ο εχθρός» της πραγματικής μορφής της καπιταλιστικής ιεραρχίας.
Παρά την παρούσα κρίση, η ιδεολογία της εργασίας συνεχίζει να παράγει αρνητικά αποτελέσματα. Στο πεδίο της μαζικής παραγωγής, η οργάνωση της εργατικής τάξης δεν συμπάθησε ποτέ το φτωχό: αν ο φτωχός εξαιρούνταν από την παραγωγική διαδικασία, εξαιρούνταν επίσης από κάθε ουσιαστικό ρόλο στην πολιτική οργάνωση. Όπως οι καπιταλιστές, η Αριστερά της εργατικής τάξης επίσης αντιλαμβάνονταν το φτωχό ως επικίνδυνο, όχι μόνο γιατί ο φτωχός μπορεί να εμφανίζεται ως μη παραγωγικό κοινωνικό παράσιτο (κλέφτες, πόρνες, ναρκομανείς κλπ.) αλλά επίσης επειδή μοιάζει πολιτικά ασταθής και βασικά παράλογος. Στη πραγματικότητα, σε συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές, οι φασίστες και ο αντιδραστικός λαϊκισμός χρησιμοποίησε το φτωχό ως τη κοινωνική βάση και όπλο ενάντια στην εργατική τάξη, υπολογίζοντας στην αποδιοργάνωση και την πικρία τους για την εξαίρεση τους. Το κίνημα της εργατικής τάξης συχνά φαντάζονταν το φτωχό ως κομμάτι του εχθρού, πλήρες μέρος αυτού του εφεδρικού βιομηχανικού στρατού που μπορούσε να επιτεθεί στην μισθωτή σχέση και να βάλει σε κίνδυνο την απασχόληση των εργαζόμενων. Ενώ οι κομμουνιστές πράγματι αποκήρυξαν τις εργατικές αριστοκρατίες, η επιφυλακτικότητα προς το φτωχό δεν θα έπαυε για όσο η ιδεολογία της εργασίας ηγεμόνευε τα μυαλά των σοσιαλιστών.
Στο Μεταφορντισμό ο φτωχός βγαίνει από την εικόνα στην οποία είχε μπει εξαναγκαστικά από το καπιταλισμό της μεγάλης παραγωγής και τον εργατισμό (operaismo) αυτού του σταδίου της κοινωνικής σύνθεσης της εργασίας. Με πολλούς τρόπους, όσο περισσότερο είναι θετικά ενταγμένος στη δραστηριότητα κοινωνικής εργασίας, τόσο φτωχότερος είναι σήμερα. Η διάκριση μεταξύ άμεσα παραγωγικής εργασίας και της μη παραγωγικής εργασίας ήταν πάντοτε αβέβαιη, ακόμη και στο μαρξιστικό λόγο. Για τον Marx, όμως, ο φτωχός δεν είναι ούτε παραγωγικός ούτε μη παραγωγικός: βρισκόντουσαν εκτόςπαραγωγής, όπως ένας άγριος είναι εκτός πολιτισμού. Όμως όπως ο άγριος σήμερα ζει σήμερα πλήρως εντός παγκοσμιοποίησης, έτσι και ο φτωχός έχει επανεισέλθει πλήρως στη κοινωνική παραγωγή. Η παραγωγική του ικανότητα δεν είναι εικονική – όπως συνέβαινε όταν ο περιπλανώμενος σπρώχτηκε από την ύπαιθρο στις νέες βιομηχανικές πόλεις. Η εργασιακή ικανότητα του φτωχού είναι τώρα πραγματική γιατί το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων είναι παραγωγικό. Ο φτωχός όμως είναι ακόμη ο εχθρός ή έχει γίνει ο απαραίτητος (par excellence) εχθρός επειδή είναι αναγκαίος στη παραγωγή, πλούσιος σε παραγωγική δυνατότητα και περιλαμβάνεται στη κοινωνική παραγωγή. Όλα αυτά, στο όνομα απλώς της ανάγκης της ένταξης, τον κάνουν επικίνδυνο και επιζήμιο. Όπως ίσχυε πάντοτε για τον εχθρό της κοινωνίας, ο φτωχός πρέπει να πολεμήσει εναντίον της φτώχειας και έτσι να αναγνωρίσει τον εαυτό του ως τον ίδιο του τον εχθρό. Τέτοια ήταν η περίπτωση του εργάτη που, μαχόμενος εναντίον της εκμετάλλευσης, έπρεπε να συλλάβει την ίδια του την καταστροφή. Η καταπολέμηση της φτώχειας πρέπει έτσι να παρουσιαστεί ως καταστολή του φτωχού. Η καταπολέμηση της φτώχειας όμως είναι επίσης ένας αγώνας εναντίον εκείνων που οργανώνουν τη φτώχεια ως τη βάση του δικού τους πλούτου και της καπιταλιστικής ανάπτυξης.
Αν είναι αλήθεια πως ο φτωχός είναι ενταγμένος στο βιοπολιτικό μοτίβο της κοινωνικής παραγωγής, η πάλη ενάντια στη φτώχεια θα είναι συνθετική. Η φτώχεια αποκαλύπτει το ανατρεπτικό περιεχόμενο της καθολικής συμμετοχής του εργατικού δυναμικού στη κοινωνική παραγωγή. Στην εποχή της μεγάλης βιομηχανίας οι αγώνες των φτωχών ήταν πάντοτε αγώνες αντίστασης – όποιο και αν ήταν το αποτέλεσμα. Στην Αγγλία, τη Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες στα 1920, και ξανά στην Ευρώπη στα 1970, οι αγώνες των φτωχών ήταν αγώνες αναδιανομής. Οι αγώνες αντίστασης και αναδιανομής είναι οι αγώνες όσων είναι σε εξαίρεση, σήμερα όμως, με την κοινωνική ενσωμάτωση της εργασίας, οι αγώνες των φτωχών συγχωνεύονται και γίνονται ένα με εκείνους των εργατών και είναι συνθετικοί. Είναι αποτελεσματικοί μόνο όταν καταφέρνουν να σταματήσουν τους μηχανισμούς της εκμετάλλευσης και ιεραχικοποίησης του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Εξαιτίας του, η ιδιότητα του πολίτη γίνεται το καίριο πολιτικό συστατικό των αγώνων του φτωχού: συγχωνεύει τη πολιτική αναγνώριση της ένταξης και το σχέδιο δημοκρατικής διαχείρισης της παγκοσμιοποίησης. Έτσι ο φτωχός γίνεται ο πραγματικός εχθρός.
Αρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Global Magazine, Τεύχος 2, Μάιος 2003 (Διαθέσιμο στα αγγλικά από τον ιστότοπο του ψηφιακού αρχείου generation–online.org). Ο Antonio Negri είναι ακαδημαϊκός, συγγραφέας και φιλόσοφος, είναι ο κύριος θεωρητικός εκπρόσωπος της ιταλικής Αυτονομίας.
Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας.
geniusloci2017
Liberation Popular 